Cùng với hàng trăm quốc gia, Việt Nam đã bắt đầu những hoạt động kỷ niệm 100 năm ngày Albert Einstein phát minh ra thuyết tương đối và thuyết photon nổi tiếng. Hội vật lý VN sẽ thực hiện một bộ phim thời sự giới thiệu ngành vật lý trong nước và xuất bản các ấn phẩm về lĩnh vực này.
Đúng 100 năm trước, năm 1905, Albert Einstein đã cho ra đời 3 lý thuyết, được xem là 3 cú sốc trong khoa học: thuyết tương đối hẹp, thuyết photon và công trình về lý thuyết Brown.
Trong bài viết Einstein, Con người và sự nghiệp, đăng trên tờ Khoa học và Tổ quốc mới đây, giáo sư Chu Hảo nhận định "Trong suốt hơn 500.000 năm lịch sử của mình, loài người mới chỉ có hai lần may mắn được chứng kiến những thay đổi có tính cách mạng trong những quan niệm về vũ trụ. Lần thứ nhất do nhà thiên văn học Ba Lan kiệt xuất, Copernic, mở đầu bằng một kết luận khoa học bác bỏ quan điểm "Trái đất là trung tâm của vũ trụ!" Kết luận ấy đã xé tan bức màn đêm đen của đêm trường Trung cổ, đưa loài người sang thời kỳ Phục hưng... Einstein là người đột phá trong cuộc cách mạng khoa học lần thứ 2, đúng vào lúc khoa học cổ điển tưởng chừng như sắp hoàn chỉnh sự mô tả toàn bộ vũ trụ bằng giả thuyết chất ether tràn ngập không gian. Với trí tưởng tượng siêu đẳng và trực giác bẩm sinh, Einstein đã làm đổ vỡ nền móng của khoa học cổ điển bằng lập luận khoa học xác đáng, phủ nhận sự tồn tại của chất ether, và do đó phủ nhận luôn cả hai cái tuyệt đối của khoa học cổ điển (không gian tuyệt đối và thời gian tuyệt đối) bằng thuyết tương đối bất hủ của mình. Lúc đó cả thế giới lẫn khoa học đã chao đảo như có ai rút mạnh tấm thảm dưới chân. Cùng với thuyết lượng tử, mà Einstein cũng đóng góp một phần không nhỏ, Thuyết tương đối của Einstein là phiến đá tảng của nền khoa học và công nghệ hiện đại - một trong vài ba nét đặc trưng quan trọng nhất của thế kỷ 20. Vì thế, Einstein đã được cộng đồng các nhà khoa học thế giới chọn làm biểu tượng của thế kỷ vừa qua, và Đại hội đồng Liên hợp quốc chọn năm 2005 là Năm Vật lý quốc tế".
Không chỉ để tưởng nhớ đến các đóng góp quan trọng của nhà khoa học bậc thầy thế giới, Năm Vật lý quốc tế - theo Giáo sư Nguyễn Văn Hiệu, Chủ tịch danh dự Hội Vật lý Việt Nam, Trưởng ban tổ chức kỷ niệm - còn là thông điệp của các nhà vật lý muốn "cảnh tỉnh các lãnh đạo các quốc gia, các nhà doanh nghiệp trước tình trạng chỉ nhìn thấy trái ngọt, mà không nghĩ đến chuyện chăm bón cây như hiện nay. Nói cách khác, nếu muốn liên tục thu được quả ngọt, thì phải vun xới cho cây cũ và trồng thêm các cây mới. Điều đó có nghĩa là không chỉ khai thác tác dụng của vật lý cổ điển, các nhà khoa học còn phải được đầu tư nhiều hơn nữa để phát triển những hướng mới, lĩnh vực mới của vật lý học, chẳng hạn vật lý lượng tử. Với sự đầu tư đúng mức, khoa học có thể cho ra đời các máy tính lượng tử nhỏ hơn, nhanh hơn nhiều so với các loại máy tính hiện nay, thậm chí ra đời ngành mới là thông tin lượng tử. Và từ đó sẽ là vô vàn các bước tiến khác có thể dự báo là to lớn hơn nhiều so với thế kỷ 20".
Giáo sư Hiệu cũng cho rằng, "các nước đang phát triển, như Việt Nam, nếu chọn con đường phù hợp để phát triển vật lý, thì có thể tiến nhanh, đuổi kịp được các nước đã phát triển mấy trăm năm. Một bài học gần chúng ta nhất là Hàn Quốc, chỉ trong thời gian ngắn đã đuổi kịp nhiều nước tiên tiến trên thế giới, do đã quan tâm đến việc giáo dục, đào tạo con người theo những hướng này".
"Có thể nói, thế giới đã thừa hưởng nhiều thành quả to lớn của vật lý học" - giáo sư Nguyễn Văn Hiệu nhấn mạnh - "Tất cả những thành tựu về khoa học tự nhiên và công nghệ của thế kỷ 20 là nhờ có thuyết lượng tử, thuyết tương đối. Nhiều ngành điện tử, vi điện tử sản xuất ra máy tính, ti vi, điện thoại di động, đĩa CD, VCD... đều là con đẻ của những thuyết này. Nếu không có công thức nổi tiếng E=mc2 đơn giản của Einstein thì không thể có phát minh về nhà máy điện nguyên tử... Ngoài ra, các ngành khác như hoá học, sinh học đều phát triển trên cơ sở của vật lý hiện đại. Không phải ngẫu nhiên mà nhiều nhà vật lý trên thế giới đã nhận giải thưởng Nobel về hoá học và sinh học".
Chính vì thế, việc đẩy mạnh sự hiểu biết, ham học hỏi về vật lý của các thế hệ trẻ và cải tiến kiến thức cho các giáo viên bộ môn này sẽ là một mục tiêu trọng tâm trong chương trình kỷ niệm tại Việt Nam. Bên cạnh đó, Hội vật lý sẽ tổ chức một hội nghị vật lý toàn quốc vào tháng 11 tới, song song xây dựng một bộ phim thời sự giới thiệu ngành vật lý Việt Nam, và xuất bản các ấn phẩm giới thiệu các công trình có giá trị của các nhà vật lý nước ta.
Ý tưởng về Năm Vật lý quốc tế được khởi xướng từ năm 2000, tại Hội nghị toàn cầu của các Hội Vật lý tại Berlin.
Thuận An
