Những em bé khiếm thính trong một ngôi trường ở Nicaragua đã sáng tạo ra ngôn ngữ cử chỉ của riêng chúng - một hệ thống phức tạp có sự cải tiến và mở rộng - mà không qua bất cứ trường lớp chính thức nào.
"Đó thực sự là sự ra đời của một ngôn ngữ mới", trưởng nhóm nghiên cứu Ann Senghas, thuộc trường Barnard của Đại học tổng hợp Columbia, nhận định. Quan sát của họ đã cho thấy chính trẻ em, chứ không phải người lớn, là chìa khoá cho sự tiến hoá và phát triển của ngôn ngữ.
"Phòng thí nghiệm sống" của gần 1.000 trẻ em tại ngôi trường ở Managua tình cờ được tạo ra khi Nicaragua bỏ rơi những người điếc trước thập kỷ 1970, thời gian mà nước này lâm vào khủng hoảng chính trị và xã hội.
Các em nhỏ khiếm thính bị cách ly và hầu như không được học viết hay ngôn ngữ cử chỉ chính thống. "Các em không được ra ngoài và tiến hành những giao tiếp xã hội. Bạn có thể gặp ở đây những người điếc đã 50 tuổi, và họ thật sự không thể nói chuyện", Senghas nói.
Nhưng vào năm 1977, một trường học giáo dục đặc biệt được mở ra ở Managua, và 4 năm sau đó là một trường hướng nghiệp. Lần đầu tiên, những trẻ điếc có thể gặp gỡ và học hỏi lẫn nhau, và có thể ở cùng nhau khi lớn lên. Không ai trong số họ được dạy ngôn ngữ cử chỉ chính thức - thứ ngôn ngữ quốc tế của người điếc - và vì thế họ đã tạo ra ngôn ngữ riêng của mình.
Đặc thù của một ngôn ngữ thực sự là nó được tạo nên từ việc bẻ gãy những ý tưởng phức tạp thành những phần nhỏ - chẳng hạn các từ - sau đó tái sắp xếp các cấu tử này để tạo nên vô số những ý tưởng mới. "Điều đó giống như việc một căn nhà được xây từ những viên gạch thay vì từ đất sét vậy", Senghas cho biết.
Để tìm kiếm đặc điểm này ở ngôn ngữ cử chỉ Nicaragua, nhóm nghiên cứu đã chiếu một đoạn phim hoạt hình cho thấy một con mèo đang lảo đảo trườn xuống chân đồi sau khi ăn một quả bóng bowling.
Khi được yêu cầu mô tả hành động này, những người nói tiếng Tây Ban Nha (không bị điếc) mô tả nó bằng một cử chỉ kết hợp cả ý "trườn" và ý "xuống" trong một hành động duy nhất (ảnh A).
Tương tự như vậy, các sinh viên khiếm thính thuộc những thế hệ đầu của nhà trường Nicaragua (giờ đây đã ở độ tuổi 30) kết hợp các hành động khác nhau trong một cử chỉ duy nhất. Ngược lại, các học sinh thuộc thế hệ sau tách ý "trườn" và "xuống" thành những cử chỉ riêng biệt (ảnh B). Mặc dù việc tách biệt này khiến cho việc mô tả khó khăn hơn, nhưng đó lại là đặc trưng quan trọng của một ngôn ngữ trừu tượng.
"Chúng bẻ gãy thông tin thành các viên gạch, và cho ra những cấu tử mà bạn không bao giờ nhìn thấy độc lập. Chúng có thể lắp ráp những cấu tử này thành một tập hợp vô hạn các cấu tử. Và đó là cách để tạo ra một ngôn ngữ", Senghas nói.
Các nghiên cứu khác cho thấy ngôn ngữ cử chỉ sử dụng một vài cơ chế não tương tự như cơ chế mà những người không khiếm thính sử dụng để nói. Phát hiện mới đây đã củng cố quan điểm cho rằng cơ chế này thúc đẩy sự tạo ra ngôn ngữ trừu tượng ngay cả khi nó không được dạy. Và dường như, chính trẻ em là người dẫn đến sự tiến hoá của ngôn ngữ.
Thuận An (theo Scientific American, IOL)
