Ý tưởng & Sáng tạo VN (Vietnam Ideas & Creativities) [β7]

Sức ép này nhẹ nhàng hơn, "thoáng" hơn rất nhiều nếu ở các ngành nghệ thuật khác. Chẳng hạn trong lĩnh vực hội hoạ. Không ít bức tranh ăn khách và nhờ thế mà tác giả của nó trở nên nổi tiếng có thể dễ dàng nhận ra ở đó dấu ấn của danh hoạ này hay danh hoạ khác. Thậm chí tác giả của bức tranh đó công khai nhận mình vẽ theo danh hoạ nào. Không sao! Ai đó khó tính chê: "Hắn có vẻ giống phong cách ông A, ông B..., hắn ảnh hưởng rõ nét siêu thực, lập thể hay ấn tượng... quá" thì vẫn cứ... không sao! Bởi vì vẫn còn lại cái bí ẩn của mầu sắc để hồn nghệ sỹ in xuống nền toan dấu vết riêng, ghi nhận sự sáng tạo của anh ta. Trong khi đó, cũng lời nhận xét ở trên- nếu dùng để đánh giá một tác phẩm thơ hoặc văn xuôi nào đó - có thể coi coi như lời khai tử!

Xin đơn cử thêm trường hợp âm nhạc (ở mảng ca nhạc) để thấy rõ sự cay nghiệt của độc giả dành cho văn chương.

Vài năm trở lại đây, giới trẻ tặng danh hiệu ngôi sao" cho khá nhiều ca sỹ. Sự suy tôn nào cũng có giá trị nhất định cho dù không ít sao ca sỹ chỉ khiến khán, thính giả khó tính ngứa tai, ngứa mắt. Hoá ra trong đa số trường hợp, sự tán thưởng rất hồn nhiên và thật lòng lại dành cho ca sỹ nào đó biểu diễn "y như ca sỹ ngôi sao nước ngoài chính hiệu" đang được hâm mộ cuồng nhiệt. Những trầm trồ như: "Giống giọng Madona thế", "Biểu diễn y như Nick", "Phong cách đâu có kém Bi Rain".v.v... lại chính là những thán phục?

Có ca sỹ giả giọng eo éo nửa đực, nửa cái vì giọng bêđê đang ăn khách. Có ca sỹ học đồng nghiệp ngoại quốc cả từ động tác chém tay, nhăn mặt, trợn mắt, lắc mông, hớp khí, đôi khi cả kiểu đầu tóc... Không sao. Khán giả cho họ quyền hoàn toàn thoải mái mô phỏng, bắt chước. Còn nhớ sau khi nữ ca sỹ người Mỹ Briney Spear đăng quang với chất giọng rên, ngay lập tức ở ta có cả phong trào "hát giống Spear". Càng giống càng được khen. Tôi không có chủ ý bình phẩm chê bai nhưng sao mà khán thính giả âm nhạc của ta dễ tính, rộng lượng đến thế?

Trong khi đó với văn học thì bất cứ kẻ cầm bút nào làm thế đều là nhục mạ độc giả, nhục mạ văn chương, nhục mạ ngay chính bản thân mình. Độc giả để "lọt lưới" anh ta thì vẫn còn cái lưới của các nhà phê bình khiến anh ta dù có thăng thiên hay độn thổ cũng đều không thoát. Những phán xét thường thấy là giống ông nọ bà kia; chẳng có gì mới lạ; thế giới người ta nói lâu rồi. (Thật có phép thánh cũng không biết những ai trong số hàng triệu nhà văn lớn nhỏ đã nói). Nhưng anh ta không được quyền cãi lại hoặc sự cãi lại chẳng có nghĩa lý gì. Đã giống tức là thừa, là zero!

Bởi vì văn chương chỉ có một lối duy nhất vào độc giả. Cái cánh cửa lạnh lùng ấy sẵn sàng sập ngay lại thay cho việc mở ra như khi thưởng thức các nghệ thuật khác. Trong sự im lặng chinh phục, văn chương chịu nỗi thiệt thòi khi không có bất cứ một trợ giúp nào (chẳng hạn như mầu sắc, âm thanh, ánh sáng...). Niềm an ủi duy nhất, sự bù đắp lớn nhất lại là ở cái ưu thế tuyệt đối về sức sống bền bỉ, khả năng tự sinh trưởng trong tâm hồn người thưởng thức (Bức tranh liên tục phải xem lại, bài hát, tác phẩm âm nhạc chỉ thực sự sống mỗi khi nghe...).

Tuy nhiên, mỗi loại hình nghệ thuật có ưu thế riêng và ví dụ dẫn ra ở trên không có ý nghĩa gì cho việc đề cao hay hạ thấp cái này, cái kia. Ý nghĩa cần rút ra, có thể có một chút hữu ích nào đó cho các bạn trẻ, đó chính là, ngay từ bước khởi đầu bạn đã phải đối mặt một cách sòng phẳng với tất cả sự khắc nghiệt vừa nêu ra. Bạn vĩnh viễn là kẻ phiêu lưu đơn độc. Bạn bị phán xét tuyệt đối đến nỗi nếu bạn nghĩ rằng họ làm thế cốt để bạn thấm thía nỗi cay đắng của một kẻ dám lao vào sa mạc mà bỏ cuộc, thì cũng không có gì quá đáng. Hoặc là bạn dám vượt qua để may ra có một chút vinh quang, hoặc bạn quay lại tìm sự thương hại, chiếu cố của độc giả - tức là tìm kẻ giết chết ngòi bút của mình? Không ai ép buộc, nhưng người cầm bút nào cũng chỉ có một sự lựa chọn.

Tạ Duy Anh