Sự xuất hiện của các kỹ năng bác học khi bị mất trí đặt ra cho giới khoa học những câu hỏi nghiêm túc về những khả năng tiềm ẩn trong mỗi con người. Họ kết luận rằng có lẽ rất ít người bình thường có các kỹ năng, giống như không phải người bệnh nào cũng thể hiện hội chứng bác học.
Trong những năm gần đây, thêm nhiều số liệu ủng hộ giả thuyết tổn thương bán cầu não trái. Năm 1999, giáo sư Miller của Đại học California (Mỹ) đã kiểm tra 5 bệnh nhân mất trí, khi các kỹ năng nghệ sĩ - như nhái các tác phẩm nghệ thuật và vẽ rất đẹp - xuất hiện đồng hành với cơn mất trí.
Kỹ thuật chụp ảnh bằng bức xạ đơn photon (SPECT) cho thấy các tổn thương chủ yếu nằm ở bán cầu trái. Miller kiểm tra thêm 7 bệnh nhân khác có kỹ năng âm nhạc hay nghệ sĩ khi bị mất trí và cũng tìm thấy những tổn thương tương tự.
Giới nghiên cứu so sánh các hình ảnh đó với ảnh của một "bác học" nghệ sĩ tự kỷ 9 tuổi tên là DB và thấy ở DB, dòng máu nuôi tới vùng vỏ não mới tăng trong khi dòng máu tới thuỳ thái dương trái giảm (vỏ não mới liên quan với các hoạt động nhận thức cấp cao; thuỳ thái dương liên quan với một số yếu tố trí nhớ và cảm xúc). Những nghiên cứu đó cho thấy, dường như chúng ta đang tiến sát tới mục tiêu nhận diện chính xác các dấu hiệu thần kinh liên quan với hội chứng bác học.
Có thể rất khó chỉ ra được sinh lý của khả năng nhớ dường như không hạn chế của hội chứng bác học. Nhà nghiên cứu Mishkin của Viện sức khoẻ tâm thần quốc gia Mỹ đề xuất những mạng thần kinh khác cho ký ức dị thường đó, bao gồm mạng vỏ hệ viền mức độ cao cho các ký ức ngữ nghĩa hay nhận thức, và mạng vỏ hệ viền mức độ thấp hơn cho các ký ức thói quen nguyên thuỷ hơn. Trí nhớ của hội chứng bác học dường như thuộc dạng thói quen chứ không phải là nhận thức.
Yếu tố gây tổn thương bán cầu trái cũng có thể phá hoại các mạng trí nhớ mức độ cao. Khi đó người bệnh buộc phải tập trung tới các mạng ký ức nguyên thuỷ và quen thuộc hơn. Dường như các tổn thương não tạo ra những kỹ năng thuộc não bên phải liên quan với chức năng ký ức thói quen. Và hội chứng bác học có thể xuất hiện.
Người mưa trong mỗi chúng ta?
Một số nhà nghiên cứu đang tìm cách khám phá khả năng tiềm ẩn, hay có thể gọi là "Người mưa bé nhỏ trong mỗi chúng ta". Một nhóm nghiên cứu Australia dùng kỹ thuật kích thích từ xuyên sọ khảo sát 17 người bình thường gồm 8 nam và 9 nữ, khi kích thích vào vùng thuỳ thái dương trái, là nơi Miller tìm thấy tổn thương ở các bệnh nhân mất trí của ông.
Họ chỉ phát hiện 2 người có các kỹ năng ngắn hạn, như tính lịch, kỹ năng nghệ sĩ và trí nhớ thói quen tăng cao. Một số cũng thể hiện các kỹ năng khác, nhưng chỉ kéo dài vài giờ. Kết luận được đưa ra là rất ít người bình thường có các kỹ năng.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia tin rằng khả năng thực sự nằm ở những "ốc đảo" của trí tuệ bác học. Snyder và Mitchell thuộc Trung tâm tâm trí tại Canberra, Australia, suy luận rằng các quá trình não mang tính bác học xuất hiện trong mỗi chúng ta nhưng bị chìm khuất sau các nhận thức khái niệm phức tạp hơn, giống như vô thức bị khuất sau ý thức. Hai ông kết luận, các nhà bác học tự kỷ có khả năng tìm thấy những mức thông tin thấp hơn mà quá trình tìm kiếm thông thường không thể đạt tới.
Nhiều người đồng ý với quan niệm này, khi cho rằng tất cả chúng ta đều có các mạng thần kinh và các con đường dẫn tới kỹ năng bác học nhưng khó tìm ra chúng, một phần vì chúng ta (nhất là ở phương Tây) là một xã hội thiên về não trái, tức thiên về lý trí và logic. Nên thi thoảng chúng ta tìm thấy dấu ấn thiên tài của bản thân. Vào một ngày đẹp trời, chúng ta có thể "nhặt" được một cái gì đó hay chân ngộ một kỹ năng mới. Và một số cách thức can thiệp - như thôi miên, thiền, trao đổi dưới tác dụng của thuốc gây chấn dịu và thư giãn, kích thích não lúc phẫu thuật... - có thể cung cấp bằng chứng tồn tại của một hệ thống khổng lồ các ký ức chìm sâu trong tâm trí. Giấc mơ cũng có thể làm sống lại các ký ức đó hay khuyến khích một kỹ năng mới.
Cửa sổ khám phá não
Không một mô hình chức năng não nào được xem là hoàn chỉnh nếu chưa giải thích được hiện tượng hiếm khi xảy ra nói trên. Khi khoa học đã có công cụ khảo sát cấu trúc và chức năng não, các chuyên gia cần đưa ra các chi tiết tâm thần của hội chứng bác học.
Hội chứng cung cấp cho chúng ta một cánh cửa để tìm ra câu trả lời cho các câu hỏi về trí tuệ tổng quát trong sự đối lập với các dạng trí khôn cụ thể. Nó cũng có thể chiếu sáng tính chất mềm dẻo của não và khả năng bù trừ, sửa chữa và bổ sung của hệ thần kinh trung ương - những lĩnh vực nghiên cứu sống động để tìm hiểu và điều trị nhiều loại bệnh khác nhau như đột quỵ, liệt hay Alzheimer.
Hội chứng bác học cũng có tiếng nói ngoài lĩnh vực khoa học. Nhiều bài học có thể rút ra từ những con người kỳ lạ đó, cũng như từ gia đình và bác sĩ của họ. Một trong những bài học lớn nhất là họ có thể tạo lập các mạng thần kinh mới, như một tấm gương để chúng ta noi theo. Hội chứng có thể đưa chúng ta tiến bước trên con đường tìm hiểu tiềm năng của bộ não và của mỗi con người.
(Theo Kiến thức Ngày nay)
Phần I
