Thông qua một cuộc thi thiết kế, phương án của kiến trúc sư Bourard, một chuyên gia về công trình tôn giáo, được chọn để thi công vào năm 1877.
Nhà thờ làm theo dạng thánh thất Basilica với mặt bằng hình chữ thập dài, gồm một gian lớn chính giữa, hai hành lang cánh (cột cao, lấy ánh sáng qua các dàn cửa sổ trên cao), và hậu cung hình bán nguyệt. Kiểu kiến trúc thì làm theo phong cách roman có cải tiến ở bên ngoài nhưng với cuốn vòm gãy kiểu gotich bên trong cùng kết cấu thép hiện đại chống đỡ cả công trình.Thật ra ngôi thánh đường không lớn lắm so với các ngôi thánh đường ở chính quốc nhưng lại vào hàng đẹp nhất của thuộc địa Pháp thời bấy giờ. Không gian bên trong rộng gồm chính điện và 2 gian phụ dài 93 m, cánh ngang rộng 35 m, hậu cung tròn đặt dàn đồng ca, năm nhà nguyện nhỏ với hành lang bao quanh.
Tường xây đá xanh Biên Hoà kết hợp với gạch đỏ Marseille để trần và không bị đóng rêu. Mái lợp ngói đỏ cũng đem từ Marseille sang, sau này thay bằng ngói Phú Hữu với chất lượng không kém ngói Pháp. Ánh sáng tự nhiên chiếu từ các khung cửa kính màu đặt làm tại hãng nổi tiếng Lorin ở Sartres. Toà nhà được thông gió khá tốt nhờ bố trí các lỗ hơi trên và dưới cửa sổ, không đóng kín như bên Pháp.
Lúc đầu chưa có đỉnh nhọn trên tháp chuông, vào năm 1894 mới được gắn thêm theo phương án của kiến trúc sư Gardes (tên tác giả thiết kế dinh Xã Tây, UBND thành phố hiện nay).Tháp chuông cao 57 m, suốt một thời gian dài nằm ở vị thế cao nhất khu trung tâm thành phố (cao độ 10 m so với mặt biển). Nhờ vậy mà du khách đến Sài Gòn vào thời điểm đó hầu hết theo đường biển đều nhìn thấynóc chuông nhà thờ này trước tiên. Chỉ riêng hệ thống chuông đã nặng 28.850 kg. Vào bên trong, người ta đặc biệt chú ý những hàng chữ Nho ở lối vào tôn vinh Đức mẹ đồng trinh vô nhiễm nguyên tội và kính màu khắc hình tính hữu người Việt cùng trang trí hoa lá phương Đông. Quảng trường trước nhà thờ đặt tượng Đức Bà trắng toát tinh khiết tượng trưng cho hoà bình.
Nằm trên vùng đất cao ráo và bền chắc, nhưng do chưa nghiên cứu kỹ lưỡng về nền móng cho nên vào năm 1885 người ta đã phải dỡ ra tiến hành chống đỡ lại phần nền vì nền gạch cũ không chịu đựng nổi tải trọng quá lớn của các công trình bên trên. Ngôi nhà thờ này được đánh giá như một công trình văn hoá - tinh thần bước đầu mang nét kiến trúc cộng sinh Đông - Tây. Kiến trúc sư đã thành công khi tổ chức bố cục hợp lý lẫn sử dụng kết cấu hiện đại phương Tây, và nhất là nghiên cứu đáp ứng điều kiện thời tiết khí hậu nhiệt đới bản xứ. Nội thất với kính màu trang trí nhiều hình tượng phương Đông nói lên ý hướng hoà nhập bước đầu vào phong cách phương Đông cho một công trình kiến trúc cơ bản thuộc nền văn hoá phương Tây.
(Theo Tuổi trẻ Chủ nhật, 24/12)./leej24-s.jpg)
